Kamulaştırma nedir sorusuna İstanbul Avukat ofisi olarak devlet veya kamu tüzel kişiliklerinin kamu yararını sağlamak amacıyla özel mülkiyette bulunan taşınmaz mallara bedeli karşılığında el koymasıdır. Türk Hukuku’nda kamulaştırma işlemleri ve davaları 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu ile düzenlenmiştir. Kamulaştırma süreci, idari ve yargısal aşamalardan oluşur ve mülkiyet hakkının korunması açısından dikkatle takip edilmesi gereken bir süreçtir.
Kamulaştırma Şartları
Kamulaştırmanın yapılabilmesi için Anayasada ve kanunda belirtilen şartların yerine getirilmesi gerekir. İstanbul Avukat ofisi olarak kamulaştırma şartları ile ilgili olarak da Aksi takdirde hukuka uygun bir kamulaştırma işlemi söz konusu olmayacağından yargı yoluna başvurulması kaçınılmaz olacaktır. Aksi takdirde hukuka uygun bir kamulaştırma işlemi söz konusu olmayacağından yargı yoluna başvurulması kaçınılmaz olacaktır.
- Kamulaştırmanın devlet ve kamu tüzel kişileri tarafından diğer bir deyişle de yetkili idare tarafından gerçekleştirilmesi gerekir. Söz konusu idare bakanlık ya da belediye olabileceği gibi kamu tüzel kişiliği bulunan başka bir idare de olabilir.
- Amaç unsuru kamu yararı olmalıdır. Anayasa’nın 46. ve Kamulaştırma Kanunu’nun 1. Maddesinde “kamu yararının gerektirdiği hallerde” denilmek suretiyle amaç unsuru açık bir şekilde belirtilmiştir. Örneğin kamulaştırılacak alanda ihtiyaçtan kaynaklanan bir hastane yapılacak ve kamunun hizmetine sunulacak olması, kamulaştırma işleminde kamu yararı amacının esas alındığını gösterir.
- Konu unsurunu özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamı veya bir kısmı oluşturur. Kanunun 4 ile 12. maddelerindeki hususların gözetilmesi koşuluyla, taşınmazın belirli bir kısmının kamulaştırılması ile idarenin amacına ulaşabilmesi mümkün ise kısmi kamulaştırma işlemi yapılmalıdır. Aksi halde taşınmaza, mülkiyet hakkına ve kamu yararına aykırı olarak el atılmış olur.
- Kural olarak kamulaştırılan taşınmazın bedeli nakden ve peşin olarak ödenmelidir. İstisnai durumlar ise Anayasada, “tarım reformunun uygulanması, büyük enerji ve sulama projeleri ile iskan projelerinin gerçekleştirilmesi, yeni ormanların yetiştirilmesi, kıyıların korunması ve turizm amacıyla kamulaştırılan toprakların bedellerinin ödenme şekli kanunla gösterilir. Kanunun taksitle ödemeyi öngörebileceği bu hallerde, taksitlendirme süresi beş yılı aşamaz; bu takdirde taksitler eşit olarak ödenir.” şeklinde belirtilmiştir. Benzer şekilde Kamulaştırma Kanunu’nda da “Cumhurbaşkanınca kabul olunan, büyük enerji ve sulama projeleri ile iskân projelerinin gerçekleştirilmesi, yeni ormanların yetiştirilmesi, kıyıların korunması ve turizm amacıyla yapılacak kamulaştırmalar” denilerek istisnai durumlar belirtilmiştir. Taksitlere, peşin ödeme gününü takip eden günden itibaren, Devlet borçları için öngörülen en yüksek faiz haddi uygulanır. Fakat kamulaştırılan topraktan, o toprağı doğrudan doğruya işleten küçük çiftçiye ait olanların bedeli, her halde peşin ödenmelidir.
- Kamulaştırma işleminin aşamaları yasadaki usul ve esaslar doğrultusunda takip edilmelidir.
Kamulaştırma Türleri
Kısmen Kamulaştırma
Devlet ve kamu tüzel kişileri kamulaştırma yaparken taşınmaz malın tamamın değil, yalnızca kendi işine yarayacak kısmını kamulaştırır. Ancak, bir kısmı kamulaştırılan taşınmaz maldan geri kalan kısmı yararlanmaya elverişli bir durumda değil ise, bu işleme karşı idari yargıda dava açılmayan hallerde, mal sahibinin kamulaştırma kararının tebliğinden itibaren en geç “otuz gün” içinde yazılı başvurusu üzerine geri kalan bu kısmın da kamulaştırılması zorunludur.
Trampa Yolu ile Kamulaştırma
Trampa yolunun şartları;
- Taşınmaz mal sahibi kabul etmeli,
- İdarenin kamu hizmetine tahsis edilmemiş olan taşınmaz malları (özel malları) ile trampa yapılmalı,
- Taşınmaz mal bedelleri arasındaki fark taraflarca nakit olarak karşılanmalı,
- İdarenin vereceği taşınmaz malın değeri, kamulaştırma bedelinin yüzde yüz yirmisini aşmamalıdır.
Mal sahibinin kabul etmesi halinde, kamulaştırma bedeli yerine, idarenin kamu hizmetine tahsis edilmemiş olan özel taşınmaz mallarından, bu bedeli kısmen veya tamamen karşılayacak miktarı verilebilir.
Acele Kamulaştırma
Yukarıda anlatılan usulden farklı olarak; yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Cumhurbaşkanınca karar alınacak hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda acele kamulaştırma işlemi yapılabilmektedir. Çalışmamızda bu konuya da kısaca değinilmesinde yarar vardır. Konu Kanunu’nun 27. maddesinde düzenleme altına alınmıştır. Belirtilen düzenlemeye göre;
3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Cumhurbaşkanınca karar alınacak hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olan taşınmaz malların kamulaştırılmasında kıymet takdiri dışındaki işlemler sonradan tamamlanmak üzere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o taşınmaz malın Kanunun 10 uncu madde esasları dairesinde ve 15 inci madde uyarınca seçilecek bilirkişilerce tespit edilecek değeri, idare tarafından mal sahibi adına 10 uncu maddeye göre yapılacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatırılarak o taşınmaz mala el konulabilir.
Mahkemece verilen taşınmaz mala el koyma kararı tapu müdürlüğüne bildirilir. Taşınmaz malın başkasına devir, ferağ veya temlikinin yapılamayacağı hükmü tapu kütüğüne şerh edilir. El koyma kararından sonra taşınmaz mal 20. madde uyarınca boşaltılır.
Özel Kişiler Lehine Kamulaştırma
Özel kişiler lehine kamulaştırmada, kanunda açıkça belirtilmiş yasal dayanağın olması koşuluyla devlet tarafından yapılır. Bedeli özel kişi tarafından ödenir. Kamulaştırılan taşınmazın mülkiyeti özel kişiye geçer. Yani, ancak özel kanunlarda açık bir hükmün olması halinde özel kişiler lehine kamulaştırma yapabilmenin olanağı vardır.
İl özel idaresi, belediye ve köy idarelerinin gerçek kişiler veya özel hukuk tüzel kişileri lehine yaptığı tüm kamulaştırmalar valinin onaylamasına tabidir.
Özel kişilerin, kendilerinin bizzat kamulaştırma yapma yetkisi yoktur.
Aşağıdaki özel hukuk tüzel kişileri adına kamulaştırma yapabilmek mümkündür:
- Maden arama ruhsatına sahip olanlar,
- Kamu hizmeti imtiyazcıları,
- Petrol arama ruhsatı sahipleri,
- Yap-İşlet Devret Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında Kanun’da öngörülen yatırım ve hizmetleri üstlenmiş şirketler,
- Karayolları Genel Müdürlüğü Dışındaki Kuruluşların Erişme Kontrollü Karayolu (otoyol) Yapımı, Bakımı ve İşletilmesi Hakkında Kanun uyarınca görevlendirilmiş şirketler, Kamu yararına çalışan derneklerin lehine kamulaştırma yapılmaz.
İstanbul Avukat olarak İstanbul Merter’de faaliyet yürüttüğümüz ofisimizde kamulaştırma hukuku alanında uzman avukatlarımız ile kamulaştırma süreçlerinde ve kamulaştırma davalarında hukuki destek sağlamaktayız. Kamulaştırma süreçleri ve kamulaştırma davaları ile ilgili hukuki destek almak için bizleri arayabilir, ofisimizi ziyaret edebilirsiniz.
